Co się mieści w przekazie migowym, czyli trochę o gramatyce

Ktoś powie, żeby zacząć, od gramatyki.... ale zacząłem od spraw zupełnie innych, też myślę potrzebnych. Od kartki, smsa, literowania, bo może się zdarzyć, że wystąpi potrzeba komunikacji z Głuchym, a my znamy tylko alfabet migowy. Później były znaki, które każdy z nas ma zakodowane w sobie, następnie takie, które są wspólne w obu językach, potem takie, oparte na skojarzeniach, a na końcu te, które w danym momencie są akurat potrzebne. Całkiem przyjemny sposób nauki. 

Żeby zweryfikować tę wiedzę, potrzebne jest przebywanie w towarzystwie osób niesłyszących. Warto je poprosić, żeby wskazywały nam, co należy poprawić w naszym sposobie migania, gdzie robimy błędy itd. Bez takiego przyzwolenia Głusi po prostu dostosują się do naszego migania, przymkną oko na błędy i może się zdarzyć, że będziemy tak sobie przez lata sadzili byki.

No i kursy językowe... doświadczony lektor od razu pokazuje właściwy kierunek. Zwłaszcza taki lektor, który doskonale zna obie gramatyki, migową i polską, niuanse oraz idiomy obu języków. 

To te prawie dwa lata w skrócie :) 

W zasadzie po takim czasie nauki i przebywania gramatyka powinna się pojawić automatycznie, gdzieś z tyłu głowy, w tle, na właściwym miejscu. Oczywiście, znajdą się tacy, którzy woleliby objaśnienia gramatyczne na samym początku kursu językowego. Dla nich, od tego właśnie trzeba zaczynać. Łatwiej jest wtedy i pewniej. Cóż, odkrycia naukowe sobie, a subiektywne odczucia też mają swoje prawa.

Zaczynajmy więc :) 

Filary gramatyki PJM 

• Pozycyjność                                   

kto/ co- czas- miejsce- czynność/ sposób jej wykonania

To oczywiście układ podstawowy, zdanie twierdzące czy też oznajmujące, schemat, który czasami ulega zmianie pod wpływem wszechobecnej w głowach i piśmie gramatyki polskiej. Niemały wpływ na takie odstępstwo ma także system językowo- migowy (SJM), ale to już jest bajka, którą zajmować się tutaj nie będę. 

Podczas tworzenia wypowiedzi pojawi się oczywiście liczba, rozmiar i kolor. Ich pozycje też znajdą odpowiednie miejsce w zdaniu. 

• Symultaniczność

O tym było już wcześniej, ale przypomnę, w czasie migania może wystąpić jednocześnie wiele zjawisk. 

Oto one:  znak+ kierunek (jeżeli dotyczy) + intensywność migania+ mimika. 

Dochodzi do tego odpowiednie ułożenie ciała, a także dźwięki, bez których określone znaki tracą na swojej naturalności.

I to w jednym momencie, w jednej chwili, a wszystko ze sobą powinno zgrabnie zadziałać.

• Klasyfikatorowość

Bardzo potrzebna do określania cech osoby/obiektu/przedmiotu, o których się rozmawia, jego ruchu, kształtu, rozmiaru, faktury, miejsca zajmowanego w czasoprzestrzeni.

Klasyfikatory to znaki/ nie-znaki pomocnicze, występujące obok tych podstawowych. To właśnie one sprawiają, że język migowy jest taki barwny, żywy i ekscytujący.

I przy wielu z nich trzeba 'zamknąć buzię' na język polski, czyli nie artykułować wyrazów, a odpowiednio 'buzię otworzyć' na PJM. Inaczej treść przedstawiana przez nas będzie 'płaska', a przecież symbolem języka migowego jest niebieski motyl, a to przywodzi na myśl piękno i barwność, dynamikę i szybkość.

Coś więcej na ten temat znajduje się w linku poniżej.

O czystości języka i odpowiednim szeptaniu

• Kierunkowość

Ten temat został dość szczegółowo omówiony we wpisach dotyczących korzystania z przestrzeni.  

A teraz, pamiętając o tych czterech punktach, zajmiemy się stworzeniem przykładowego zdania.

Z polskiego na migowy

Skoro są wakacje, to:

Wyjeżdżamy nad morze. 

Pamiętasz o filmie i bohaterach? Tworzysz pewną historię, obraz.   Ktoś może o to zapytać, o szczegóły. Kto wyjeżdża? Aha, ty i twoja rodzina. Zawsze można uściślić to jeszcze bardziej. Miło by było. Jasno, wyraźnie i konkretnie. Tego wymaga przekaz migowy.

Patrząc na to zdanie, można zapytać jeszcze: kiedy? Teraz, dzisiaj, jutro, za tydzień, za rok? Kiedy? 

I już można się bawić. Aaa i pamiętać trzeba o 'ja', jest zazwyczaj na pierwszym miejscu. 

Ja rodzina moja razem - czyli kto/ co?- teraz-  czas- morze- miejsce- wyjazd- czynność

Nietrudno zauważyć, że zwrot 'nad morze', w PJM nie występuje. Tak samo 'w góry', 'do Łeby', 'na Karaiby'. 

Dla ułatwienia zastosowałem "/". Oznacza to minipauzę w zdaniu, bardzo niezauważalną.

Ja rodzina moja razem/ teraz/ góry wyjazd

Ja syn mój razem/ dzisiaj/ Łeba wyjazd

Ja rodzice moi razem/ jutro/ Karaiby wyjazd

W tych zdaniach oprócz pozycyjności zauważyć można inne elementy gramatyki PJM. 

Ja rodzina moja razem (symultaniczność, kierunkowość)/ teraz (symultaniczność, kierunkowość)/ morze wyjazd (kierunkowość)

Poza tym słowa 'moja', 'mój', 'moi' występujące w języku polskim, w migowym oddane są przez jedno: 'mój'. Osoby słyszące powinny przetłumaczyć sobie zwrot ' rodzina mój'  lub ' mój rodzina' na 'moja rodzina' itd. 

Oczywiście bawię się w szczegóły, bo PJM ma być precyzyjny. Jednak zwrot Ja rodzina moja razem, z powodzeniem można zastąpić słówkiem my. Uzyskamy wtedy:

My/ teraz/ morze wyjazd.

Zrobimy to dopiero po uściśleniu, o jakie my nam chodzi. Jeżeli wszyscy rozmówcy mają jasność, słówka my można używać swobodnie, wcześniej grozi to pewną dozą nieprecyzyjności. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że zostaniemy poproszeni o podanie szczegółów.

A jeżeli ktoś słyszący patrząc na powyższe zdania, pomyśli sobie, że konstrukcje ich są dziwne, proste i nie mają głębi, to oczywiście ma trochę racji. To tak jak oglądać namalowany na płótnie zachód słońca, w porównaniu z pierwowzorem wypada blado, na żywo taki zachód, wow, zupełnie inna historia. 

Dorzucamy do naszego przykładu następne szczegóły:

Wyjeżdżamy nad morze dużym, czerwonym autobusem.

Pojawiają się: dodatkowy obiekt, rozmiar i kolor. I właśnie w takiej kolejności zajmą one miejsce w zdaniu. Słowo 'duży' to następny element gramatyki PJM, klasyfikator ukazujący rozmiar obiektu.

Ja rodzina moja razem- kto?-  teraz- czas- autobus duży czerwony/ morze- miejsce- wyjazd- czynność

PJM, jak inne języki, też bazuje na przekazie kontekstowym, dlatego, jeżeli 'rysujesz' obraz siebie, twojej rodziny, autobusu i wyjazdu nad morze, to osoba niesłysząca naprawdę poprawnie zrozumie twoje intencje. Dla pewności można dodać zwrot w tym, chociaż nie jest to konieczne.

Zwrot w tym oznacza tutaj, że umieszczasz w przestrzeni właśnie w tym konkretnym pojeździe bohaterów swojej opowieści.

Ja rodzina moja razem/ teraz/ autobus duży czerwony < w tym/ morze wyjazd.

I wakacje gotowe:)

To samo, tylko inaczej

A teraz powyższy schemat przedstawię trochę inaczej, bardziej obrazowo. Stworzę 'scenariusz', w miarę logicznym porządku. 

Bohaterowie: ja i moja rodzina, czyli my.

Czas: teraz.

Miejsce: autobus.

Czynność: wyjazd nad morze.

Nie uściśliliśmy tego, ale gdzieś tam, pewnie na jakimś dworcu: 

• pojawiasz się ze swoją rodziną- ja rodzina moja razem
• jesteś tu i teraz, nie ma nigdzie w 'scenariuszu', że to było dawniej, czy będzie jutro, czy za tydzień. Teraz, w tym momencie, wyraźny przekaz dla każdego.
• idziecie w stronę stojącego autobusu/ autokaru, widać, że to nie mały busik, tylko normalny duży autokar. Już z daleka można dostrzec jego kolor, czerwony. 
• po wcześniejszym upewnieniu się, że to ten 'wasz', bo przecież na dworcu może być jeszcze kilka podobnych pojazdów, ale tego w naszej historii nie umieściliśmy, nie ma potrzeby zanudzać 'widza' niepotrzebną masą szczegółów,

czyli po wcześniejszym upewnieniu się, że to ten 'wasz', rozpoczynacie całą masę niezbędnych czynności, żeby się 'w tym' konkretnym miejscu znaleźć.

• siedzicie sobie w środku i czekacie na odjazd, gdzieś tam widoczna jest tabliczka informująca o kierunku jazdy, tak, tak, nad morze, nie ma żadnej pomyłki.
• no, i w końcu autokar rusza, wyjazd.

Ja rodzina moja razem/ teraz/ autobus duży czerwony < w tym/ morze wyjazd. 

Film 'nakręcony'.

A gdyby tak

polskie zdanie trochę zmienić.

Dużym, czerwonym autobusem wyjeżdżamy nad morze.

Co wtedy? Dla naszego 'filmu' nie ma to żadnego znaczenia. I tak trzeba całą 'historię' ułożyć chronologicznie, stworzyć logiczny ciąg wydarzeń.

Czyli najpierw ktoś musi się pojawić na dworcu, w określonym momencie, podejść do autokaru, wsiąść do niego. Potem następuje wyjazd we wiadomym kierunku. 

Jasno i klarownie. 

Od ogółu do szczegółu

To bardzo ważna zasada, którą stosuje się przy tworzeniu większości zdań. Tak naprawdę, koreluje ona z opisem przedstawionym przed chwilą.

Budujemy wypowiedź, opisując 'historię' od rzeczy większych do mniejszych, od bardziej do mniej ważnych. Czasami zastosujemy schemat podany wcześniej, czasami okaże się to niepotrzebne. Będzie też tak, że zbudujemy zdanie hybrydowe, zawierające schemat oraz 'ogół- szczegół'. 

Rozważymy teraz 'nasze' zdanie pod tym kątem.

  

Gdyby nie 'my', czyli 'moja' rodzina', nie byłoby całej sprawy z wakacjami.

Ważny jest także autokar, bez którego sama podróż nie mogłaby się odbyć. Mniej istotny jest jego rozmiar, bylebyśmy się zmieścili, a już zupełnie jego kolor.

Pozostaje jeszcze kierunek i sama czynność. 

Widzimy autokar, jego rozmiar i kolor oraz niewielką tabliczkę czy ekran z informacją o kierunku jazdy, że 'morze'. Do Krakowa raczej nie będziemy jechać, chyba że przez Hel. Tylko te nadmorskie nazwy nas interesują. 

I wreszcie kierowca odpala silnik i wyjazd. 

Inny przykład, zupełnie opisowy. 

W środku lasu stoi domek.

Potrzebne jest fajne miejsce, żeby ktoś chciał postawić tam budynek.

Czyli, w tym przypadku będzie to teren ‚lasu’.

A o którą jego część chodzi? 'Środek', cokolwiek to znaczy... bawimy się.

Robimy 'najazd kamerą' i co widzimy? Dom, niewielkich rozmiarów, czyli domek. O kolorze nie było mowy. 

Nasze zdanie mogłoby wyglądać w ten sposób:

Las teren/ środek / tam/ dom mały. 

Żeby to ładnie przedstawić, należy użyć słowa 'powierzchnia'/ 'teren' oraz 'tam', przez co ukazujemy konkretne miejsce w przestrzeni. I ważna uwaga, w PJM miejsce 'w lesie' zajmuje 'las teren' z dodatkiem 'tam' albo innym znakiem wskazującym na lokalizację. Zagadka: którego jeszcze polskiego słowa nie ma w przetłumaczonym zdaniu?

Następny.

Od czerwca w różnych bibliotekach łódzkich odbywają się warsztaty języka migowego.

Warsztat język migowy nauka/ czerwiec start/ gdzie? Łódź teren biblioteka tu tu tu miejsce. 

Zgodnie ze schematem budowy zdania, chociaż zawiera elementy 'ogół- szczegół'. Dla jasności przekazu wstawione zostało słówko  'gdzie', bo to naturalne pytanie, które samo się nasuwa i wymaga szybkiej odpowiedzi.

Czy można to przedstawić inaczej? Spróbujmy.

Łódź teren biblioteki tu tu tu miejsca/ w tym warsztat język migowy nauka/ czerwiec start.

Zgodnie z zasadą od ogółu do szczegółu. Tu z kolei dla lepszego zrozumienia został użyty zwrot 'w tym'.

A teraz ćwiczenie, napisz 'scenariusz' do tego zdania, własną rozkminę i 'zrób film', tak jak to było z morzem i czerwonym autokarem. Taki trening na tworzenie obrazu w głowie, a w PJM trzeba to robić ciągle. Myślenie obrazem.

Jeszcze kilka ćwiczeń

Jutro nie idę do pracy.

Ja jutro praca wolne.

Ważna jest ta prostota. Skoro nie idę, to znaczy, że mam wolne. 

Dla wytrwałych: a gdyby kontekst wypowiedzi zakładał jednak przemieszczanie się, ale nie piesze, to jak należałoby to przetłumaczyć?

Muszę dzisiaj posprzątać moje mieszkanie.

Ja dzisiaj mieszkanie mój sprzątać muszę.

Chcę zrobić obiad, ale najpierw muszę zrobić zakupy.

Ja obiad robić chcę, ale najpierw zakupy muszę. 

I tu jest ciekawostka. W języku polskim mamy zwrot 'robić zakupy', a w PJM zastępuje go słowo 'kupować'. Oczywiście jest też znak 'robić', ale w tej konfiguracji raczej nie powinien być zastosowany. I jeszcze jeden przykład, 'robić zdjęcia'. Tak jak w wypadku poprzedniego zwrotu, znak 'robić' jest pomijany, a sama czynność jest ukazywana poprzez powtórzenie słowa 'zdjęcie, fotografia'. Często miga się wtedy bardziej dynamicznie.

Przykładów można tworzyć całe mnóstwo. Na pewno wymyślicie jakieś swoje do ćwiczeń. 

Oczywiście w PJM są zdania pytające, rozkazujące, są też czasy i wiele innych ciekawych zagadnień. Jednak o tym innym razem.

A teraz, to, co już wiemy plus uzupełnienie:

znak+ kierunek (jeżeli dotyczy) + intensywność migania+ mimika+ czas

Oprócz tego: przestrzeń robocza, pozycyjność, symultaniczność, klasyfikatorowość, kierunkowość  żywe pudełko, 'nagrywanie' filmu, od ogółu do szczegółu.

W PJM zwrotów 'nad morze', 'na Mazury', 'w lesie', ;w góry', 'do Łeby' nie migamy dosłownie. Nie używamy również słówka 'się'.

Natomiast 'w tym' oraz 'ale' mają swoje odpowiedniki ideograficzne i są jak najbardziej stosowane.

Udanego przebywania;)